Neem bijvoorbeeld verkeersveiligheid. Dat is
een aantrekkelijk thema voor wie met veiligheid
begaan is. Vooral omdat er veel gegevens beschikbaar
zijn, want er wordt heel wat afgebotst.
Ruwweg tienmaal zoveel landgenoten komen
om het leven in het verkeer als tijdens het werk.
En iedereen weet: van elk ongeval valt veel te
leren.
Bij cursussen over veiligheid maak ik altijd dankbaar
gebruik van voorbeelden uit het verkeer.
Automobilisten zijn, net als werknemers en operators,
informatieverwerkers. Ze nemen informatie
op, verwerken die en voeren als resultaat
daarvan bepaalde acties uit. Daarbij gaat wel
eens wat mis en dat leidt dan tot schade. Dat is
goed uit te leggen met de automobilist als voorbeeld.
Niets illustreert het belang van routines
beter dan autorijden. In sommige bedrijven is de
reactie na een ongeval nog steeds: “Ze moeten
ook beter opletten”. Dat leidt meestal tot niets,
want de mens is van nature niet zo’n goede opletter.
En routines bestrijden is zinloos want die
zitten in de menselijke aard. Goede routines zijn
beter dan goed opletten.
Ik heb altijd veel inspiratie ontleend aan het idee
van ‘risicocompensatie’ uit de verkeersveiligheid.
De gedachte is dat mensen hun gedrag aanpassen
als reactie op risicobeperkende maatregelen.
Daardoor gaat het effect daarvan gedeeltelijk
verloren. Wie auto’s veiliger maakt, bevordert
dus eigenlijk onveilig gedrag. Geef de bestuurder
een autogordel, airbag of kooiconstructie, en
hij gaat er plankgas vandoor. Daar kunnen we in
de arbeidsveiligheid en procesveiligheid veel
van leren. We moeten werkplekken en installaties
wel veiliger maken, maar alert zijn op de bijbehorende
gedragsveranderingen.
Niets illustreert gegoochel met ongevalscijfers
beter dan de verkeersveiligheid. Ik kijk altijd met
belangstelling naar het jaarlijkse ritueel. Het aantal
verkeersslachtoffers is opnieuw gedaald en
de minister legt op een persbijeenkomst uit hoe
succesvol het overheidsbeleid was. Meestal is
dat flauwekul. Onderzoek wijst uit dat het aantal
verkeersdoden al veertig jaar daalt zonder een
duidelijk aanwijsbare reden. De les die we kunnen
leren: maak gebruik van dalende ongevalscijfers.
Schrijf ze toe aan de getroffen of geadviseerde
maatregelen en het gevoerde bedrijfsbeleid.
De verkeersveiligheid en de overheid laten
zien dat bluffen loont.
Er zijn natuurlijk ook dingen die we maar beter
niet over kunnen nemen uit de verkeersveiligheid.
De simplistische nadruk op veiligheidsregels
bijvoorbeeld. Want in de arbeidsveiligheid
en procesveiligheid denken we intussen niet in
regeltjes, maar in risico’s. En een regel overtreden
is iets heel anders dan een groot risico
lopen. Wat dat betreft zou de verkeersveiligheid
dan weer van ons kunnen leren. Dat geldt ook
voor het onderzoeken van ongevallen. Dat doen
we in onze bedrijven gelukkig grondiger dan in
het verkeer. Daarom leren wij van weinig ongevallen
meer dan de verkeersveiligheid.
Walter Zwaard